Depresja – jak ją rozpoznać i jak sobie pomóc
W dotychczasowych wpisach na tym blogu skupiałem się na ogólnych aspektach zdrowia psychicznego – od wyboru specjalisty, przez przebieg wizyty, po obalenie mitów. Teksty te miały na celu pokazanie, że dbałość o psychikę to naturalna część troski o siebie. Dzisiejszym wpisem rozpoczynam kolejny rozdział bloga, w którym będę omawiał najczęściej występujące zaburzenia psychiczne. Jako pierwszą do omówienia wybrałem depresję.
To zaburzenie, które dotyka wielu osób, niezależnie od wieku, zawodu czy sytuacji życiowej. Jeśli czytasz ten wpis, być może doświadczasz podobnych trudności lub wspierasz kogoś bliskiego. Chcę Cię uspokoić: szukanie informacji i pomocy to przejaw dojrzałości, nie słabości. Depresja to choroba, którą można skutecznie leczyć, a pierwszy krok – taki jak lektura tego tekstu – już Cię przybliża do poprawy.
Czym jest depresja
Nie ma chyba dzisiaj osoby, która nie znałaby terminu "depresja" i nie rozumiała jego znaczenia, przynajmniej na tym najbardziej podstawowym poziomie. Na pewno każdemu kojarzy się ona ze smutkiem, brakiem odczuwania radości. Część osób może ten termin wiązać z jakimś rodzajem zobojętnienia, zamyślenia, bezczynności. Niektórym może nasuwać się takie określenie jak "melancholia", "apatia". Wszystko to rzeczywiście mogą być przejawy depresji, ale jej obraz może być także i mniej intuicyjny.
Pewnie niezbyt wielu osobom depresja kojarzy się z byciem rozdrażnionym, wybuchowym, sięganiem po alkohol lub jego nadużywaniem (czy też innych substancji psychoaktywnych). Oczywiście, nie zawsze takie objawy czy zachowania świadczą o depresji. Często czynnikiem, który odróżnia depresję od "wad charakteru" czy zaburzeń osobowości jest wyraźna zmiana zachowania człowieka w określonym, zazwyczaj stosunkowo krótkim czasie. Depresja może być też zamaskowana, to znaczy dla otoczenia zupełnie nie widoczna (oczywiście osoba nią doknięta cierpi w środku, ale jest w stanie tak skrzętnie to ukrywać, że otoczenie może ją postrzegać jako radosną i wesołą).
Niezależnie od tego jak u danej osoby przejawia się depresja, trzeba podkreślić, że nie jest to chwilowy smutek czy przejściowy spadek nastroju, których każdy z nas doświadcza. To co odróżnia te naturalne wahania nastroju od depresji to nasileniu objawów, czas trwania i wpływ na codzienne funkcjonowanie. Smutek zazwyczaj mija po kilku dniach, depresja trwa co najmniej dwa tygodnie i wyraźnie wpływa na komfort życia. To poważne zaburzenie, które rzutuje na nastrój, poziom energii, sen, myślenie a nawet funkcjonowanie ciała. Powoduje, że codzienne życie staje się ciężarem, a rzeczy, które kiedyś dawały radość, tracą znaczenie. Ważne, żeby zrozumieć, że depresja to choroba, nie „słabość charakteru” czy brak woli. Stan depresyjny ma podłoże biologiczne – związane z zaburzeniami biochemicznymi w mózgu. Często (nawet w przestrzeni medialnej) mówi się o obniżeniu poziomu substancji chemicznych, głównie serotoniny. Te zaburzenia w funkcjonowaniu komórek mózgowych mogą być pierwotną przyczyną depresji. Mówimy wtedy o depresji endogennej, która jak większość chorób, po prostu przychodzi niespodziewanie, bez żadnej zewnętrznej przyczyny. Z drugiej strony, te biochemiczne zmiany w funkjconowaniu neuronów (czyli komórek mózgowych) mogą być też wyzwolone przez trudne doświadczenia, stres czy zmiany życiowe. Mówimy wtedy częściej o "objawach depresyjnych" niż depresji, ale w obydwu sytuacjach leki przeciwdepresyjne pomagają przywrócić na nowo równowagę w mózgu i są bardzo skuteczne.
Jak rozpoznać depresję – najczęstsze objawy
Już na początku wspomniałem trochę o objawach depresji, ale teraz przedstawię je w pełniejszej formie. Objawy depresji mogą być różnorodne i nie zawsze wszystkie występują naraz. Często rozwijają się stopniowo, więc na początku wiele osób może próbować je bagatelizować. Oto najczęstsze objawy, które charakteryzują depresję:
- Uporczywie obniżony nastrój – uczucie smutku, pustki lub przygnębienia przez większość dnia, niemal codziennie.
- Anhedonia, czyli utrata zdolności do odczuwania przyjemności – rzeczy, które kiedyś cieszyły, jak hobby czy spotkania z przyjaciółmi, stają się obojętne.
- Męczliwość i brak energii – nawet proste zadania wymagają ogromnego wysiłku, uczucie wyczerpania fizycznego i psychicznego.
- Zaburzenia snu – bezsenność (trudności z zasypianiem lub budzenie się w nocy) lub nadmierna senność (spanie po kilkanaście
- Zmiany apetytu i masy ciała – brak ochoty na jedzenie i chudnięcie, lub przeciwnie, nadmierny apetyt i przybieranie na wadze.
- Spowolnienie lub pobudzenie psychoruchowe – ruchy stają się wolniejsze, mowa bardziej cicha, lub odwrotnie - występuje niepokój, przyspieszona mowa, trudność w usiedzeniu w jednym miejscu.
- Trudności z koncentracją i pamięcią – trudno skupić się na czytaniu, pracy czy decyzjach, zapominanie o drobiazgach.
- Poczucie winy lub bezwartościowości – obwinianie siebie o wszystko, poczucie bycia ciężarem dla innych.
- Myśli rezygnacyjne lub samobójcze – od przelotnych myśli o śmierci po konkretne plany na odebranie sobie życia.
- Dolegliwości somatyczne – bóle głowy, brzucha, napięcie mięśniowe bez jasnej przyczyny medycznej.
- Drażliwość – drobne rzeczy irytują bardziej niż zwykle, prowadząc do konfliktów.
Różne oblicza depresji
Depresja nie u każdego przebiega tak samo. Nie chodzi tylko o różnorodność objawów, tego jak u danej osoby się manifestuje, ale o jej skłonność (lub nie) do nawrotów, czynniki które ją wyzwalają. Niektóre osoby mogą w ciągu swojego życia przebyć pojedynczy epizod depresyjny, trwający kilka miesięcy. U innych depresja może mieć charakter nawracający (po ustąpieniu depresji, pojawia się kolejny epizod, chociaż po bardzo różnym czasie - od kilku miesiącach do wielu lat). Istnieje też depresja sezonowa, nasilająca się jesienią i zimą z powodu braku światła, czy depresja poporodowa u matek po narodzinach dziecka. Czasem w depresji dominują objawy somatyczne, jak bóle w różnych (bądź stałych) okolicach ciała, które potrafią maskować problemy psychiczne (dolegliwości wydają się mieć podłoże somatyczne). U niektórych objawy depresyjne mogą wiązać się z trudnościami w radzeniu sobie ze stresem - w takich sytuacjach bardzo duże korzyści niesie ze sobą psychoterapia. Dlatego tak ważne jest zgłoszenie się do lekarza psychiatry, który po przeprowadzonym badaniu będzie w stanie zaproponować najbardziej odpowiednią (czyli najlepszą) formę leczenia.
Kiedy należy zgłosić się po pomoc
Nie czekaj, aż objawy całkowicie Cię przytłoczą. Warto zgłosić się do specjalisty, gdy:
- Objawy trwają dłużej niż dwa tygodnie i nie mijają mimo odpoczynku.
- Utrudniają codzienne funkcjonowanie – pracę, naukę, relacje.
- Nawracają po wcześniejszych epizodach.
- Pojawiają się myśli rezygnacyjne lub poczucie bezradności.
- Jeśli natomiast masz myśli lub plany samobójcze - to absolutnie alarmujący sygnał. Powinieneś natychmiast udać się po pomoc. Zadzwoń pod 112 lub zgłoś się na izbę przyjęć szpitala psychiatrycznego (izba jest czynna przez 24 godziny 7 dni w tygodniu). Lekarz psychiatra oceni Twój stan-jeśli to konieczne - zostaniesz w szpitalu. Jeśli nie będzie takiej konieczności - dostaniesz receptę i zalecenia, tak jak po zwykłej wizycie ambulatoryjnej. Możesz też skorzystać z telefonów wsparcia: 116 123 (Telefon Zaufania dla Dorosłych) lub 116 111 (Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży). Nie zostawaj z tym sam – poproś bliską osobę o pomoc w dotarciu na miejsce. Twoja bezpieczeństwo jest najważniejsze.
Jak wygląda leczenie depresji
Leczenie depresji to proces dostosowany do profilu objawów i indywidualnych potrzeb każdego pacjenta. Ważne jest uwzględnienie innych chorób przy których niektóre leki mogą być przeciwwskazane. Często leczenie może łączyć różne formy z których najważniejsze to:
- Farmakoterapia - w przypadku znacznego nasilenia objawów konieczna, by przywrócić równowagę w mózgu. Nowoczesne leki, jak SSRI czy SNRI, nie uzależniają i nie zmieniają osobowości – pomagają natomiast odzyskać chęć do życia, poprawiając nastrój i dodając energii. Efekt tych leków pojawia się po 2–6 tygodniach, potrzeba więc nieco cierpliwości. Możliwe działania niepożądane, jak nudności czy zmęczenie, są zazwyczaj przejściowe. Zawsze współpracuj z lekarzem – nie odstawiaj leków samodzielnie.
- Psychoterapia - może być leczeniem pierwszego wyboru w przypadku łagodnych objawów, albo leczeniem uzupełniającym gdy są one bardziej nasilone. Nurty jak CBT (terapia poznawczo-behawioralna) pomagają zmieniać negatywne wzorce myślenia, interpersonalna skupia się na relacjach, a psychodynamiczna na głębszych przyczynach. Celem jest zrozumienie mechanizmów psychologicznych i emocjonalnych depresji i nauka lepszego radzenia sobie z trudnościami.
- Psychoedukacja i styl życia- jako dodatkowe wsparcie leczenia-np. omówienie zasad higieny snu (regularne godziny), zalecenia dot. aktywności fizycznej dostosowanej do sił (np. spacery), rytm dnia, ograniczenie spożycia alkoholu (lub innych substancji), budowanie sieci wsparcie.
Krótkie FAQ
1. Czy depresja może minąć sama?
Czasem łagodne epizody mijają, ale długie czekanie "aż samo przejdzie" niesie ryzyko nasilenia się objawów.
2. Czy leczenie oznacza zwolnienie lekarskie?
Nie zawsze – zależy od nasilenia objawów. Jeśli utrudniają funkcjonowanie, zwolnienie potrzebne jest do czasu ich osłabnięcia.
3. Kiedy wrócę do pracy/nauki?
To kwestia indywidualna - czasami w ogóle nie musi dojść do przerwy w pracy/nauce. W innych przypadkach wszystko zależy od nasilenia depresji i reakcji na leczenie.
4.Co z nawrotami – jak im zapobiegać?
Depresja nie zawsze ma charakter nawracający. Jeśli jednak nawraca, to nie ma jednego wzorca ani częstości nawrotów dla każdego. U kogoś nawrót może nastąpić po wielu latach, u niektórych depresja może przebiegać sezonowo (jesień, wiosna), u jeszcze innych osób kolejne epizody depresji mogą pojawiać się nieregularnie. Niezbyt często zdarza się, że depresja wraca krótko po zakończeniu leczenia - w takich sytuacjach zaleca się leczenie podtrzymujące/profilaktyczne. Natomiast w każdym przypadku zdrowy styl życia, psychoedukacja i wczesne reagowanie na pierwsze sygnały depresji pomagają minimalizować ryzyko pełnego nawrotu objawów.
Podsumowanie
Depresję można skutecznie leczyć – nie trzeba i nie należy czekać, aż będzie bardzo źle. Ten wpis ma charakter informacyjny i nie zastępuje porady lekarskiej; jeśli rozpoznajesz u siebie objawy, skonsultuj się ze specjalistą.
Jeśli czujesz, że nadszedł czas na rozmowę, zapraszam do kontaktu. W bezpiecznej przestrzeni, z uważnością i bez pośpiechu, poszukamy razem rozwiązań, które realnie pomogą Ci wrócić do równowagi.